Restauratie met een bijzonder verhaal

foto: Duncan Wijting

De kerk in Harkstede is er eentje met een bijzonder verhaal. Daaraan komt een even bijzonder vervolg dat alles te maken heeft met het Schnitgerorgel. Meer specifiek, met de restauratie van dit orgel. Het begon met een restauratieplan voor één orgel en dat is uitgemond in de realisatie van twee aparte orgels. Uniek in onze restauratiegeschiedenis van orgels! Het bijzondere verhaal gaat verder. Is er doorgaans één orgelbouwer nodig voor de restauratie, in Harkstede maken we gebruik van drie orgelbouwers! Maar we zijn er nog niet. Als kers op dit restauratieverhaal was er ten slotte vorige maand een werkexcursie naar Tenerife! Want daar bleek het orgel te staan dat bij uitstek model kan staan voor de reconstructie van het Schnitgerorgel in Harkstede. In een kerk in La Orotava

En dit is het bewuste orgel

Orgeladviseur Hans Fidom bestudeert samen met orgelbouwers het orgel

Overigens had dit werkbezoek nog een bijzondere draai. Er bleek een tweede orgel te zijn dat we mee kunnen nemen in ons restauratieverhaal. Eentje in een nonnenklooster van ‘La Catalinas’, zoals deze nonnen heten.

foto: Hans Fidom

Nog slechts 5 nonnen leven hier, afgezonderd van de buitenwereld. Dat wil zeggen, fysiek. Digitaal zijn ze zeker nog wel verbonden met de rest van de wereld.

Bestudering van het orgel in het klooster

Maar hoe zat het ook alweer, daar in de kerk van Harkstede. Het was aan het einde van de 17e eeuw dat Henric Piccardt een kerk liet bouwen in Harkstede en daarbij Arp Schnitger opdroeg een orgel te bouwen. Aardig weetje: dit orgel was waarschijnlijk ook een persoonlijk oefeninstrument voor Piccardt. Hij liet het orgel plaatsen in de open verbinding tussen de kerkzaal en zijn persoonlijke bibliotheek/werkkamer.

Het instrument was voorzien van een balg die Piccardt zelf kon bedienen. Je kunt het voor je zien: Henric Piccardt die zijn studiewerk prettig afwisselt met orgelspel. Tot begin 20e eeuw blijft het orgel vrijwel ongewijzigd. In 1908 echter wordt er in opdracht van het kerkbestuur een nieuw orgel gebouwd.

Orgelbouwer Marten Eertman bouwde hiervoor tegen de Schnitger-kas een nieuwe orgelkas en hergebruikte vier van de acht registers in het nieuwe orgel. Aan de hergebruikte registers veranderde Eertman verder niet zo veel, en ook het front van het orgel met de frontpijpen liet hij staan.

Dit betekent dat van het oorspronkelijke Schnitger orgel nog vijf van de acht registers bewaard zijn gebleven, en we vermoeden dat daaraan weinig is veranderd sinds de bouw van het orgel.  Het pijpwerk wordt dan ook door orgelmakers wereldwijd bestudeerd ten behoeve van de vervaardiging van replica’s.

Doorkijkje vanuit een lege orgelkas naar de kerkzaal

Je kunt dus zeggen dat er eigenlijk twee orgels op de orgelgalerij staan. De bedoeling is nu dat deze twee in de komende restauratie letterlijk van elkaar gescheiden zullen worden. Het Eertman-orgel wordt gerestaureerd en zal een kwartslag gedraaid worden, waardoor het Schnitgerorgel weer vrij komt te staan.

Eertman-orgel wordt leeg gemaakt

Lege kas Eertman-orgel

Het Schnitgerorgel zal in zijn geheel weer teruggebracht worden naar de situatie van 1696. Dus met voettrede en balg, geen windmotor meer. Het pijpwerk van het Schnitgerorgel wordt nieuw gemaakt. Op die manier kunnen we het oorspronkelijke pijpwerk met rust laten en is het risico van verlies van historisch materiaal en authentiek geluid beduidend minder.

Zoals ik in het begin al noemde, zijn er drie orgelbouwers betrokken bij de restauratie. Elk van hen zal met zijn specifieke kennis en kunde een verschillend onderdeel van de restauratie van de orgels uitvoeren. Orgeladviseur Hans Fidom heeft daarbij de leiding. Een unieke vorm van samenwerking!